FELSEFE       GİRİŞ

Felsefe, terimi Yunancadır. Anlamı “bilgelik sevgisidir”dir.  Felsefe kelimesini ilk kez Pythagoras “ın kullandığı sanılmaktadır. Bilgelik fizik,kimya,biyoloji v.b. sınırlı bir varlık alanının bilgisini değil bütün varlık alanlarını iç ine alır yani genel olarak varlığın bilgisini ifade eder.                 

Tanım: Felsefe insanın içinde bulunduğu evreni anlama çabasıdır.

            Felsefe’nin özü bir bilgiyi edinmekten çok onu arayıp bulma faaliyetidir.

            Felsefe sağlam bilgi üretmek hem de ahlaklı ve mutlu yaşamak çabasıdır.

Bilgi Nedir?

Bilgi , suje (bilen) ile objenin (bilinen) bir ilişkisidir. Ancak bu ilişki bir süreç içinde gerçekleşir ve ortaya ürün olarak bilgi çıkar.  Bu süreç şu şekilde gelişir:

                            bilginin oluşum süreci

      a-Suje ile obje karşılaşır

                                                      b-Objeden sujeye bilgi akt”ı kurulur

                                                      c-Bu akt sonucu zihinde objeye ait izler oluşur                                           

                                                      d-Zihin bu izleri soyutlar  (bu aynı zamanda öğrenmedir)                  

                                          e- Genel kavramlara yükselir

                                                      f- Genel kavramları kullanarak yargılarda bulunur.

           

BİLGİ TÜRLERİ:

1-Gündelik bilgi:İnsanların deneylerine ve sezgilerine dayalı tek tek olaylar hakkındaki  genel geçerliliği olmayan bilgilerdir. Yeşil eriğin ekşi olması, kavak ağacının  yapraklarını erken dökmesi kışın şiddetli olacağını göstermesi gibi

ÖZELLİKLERİ:

1-      Kaynağı duyum,algı,gözlem,tecrübe ve yaşantılardır.

2-      Çoğu zaman özneldir.

3-      Sonuçları kesin değildir.

4-      Doğruluğu vardır,genelliği yoktur.

5-      Sistemsiz ve düzensizdir.

6-      Günlük yaşamda işimizi kolaylaştırabilir.

7-      Suje ile obje arasındaki ilişki akla değil sezgi,sağduyu,yüzeysel gözlem e alışkanlıklara bağlıdır.

8-      Bilimsel anlamda neden sonuç ilişkisi içermez.

2- Dini bilgi: Tanrının peygamberleri aracılığıyla ve vahiy yoluyla göndermiş olduğu bilgilerdir.Bu bilginin özü inançtır. Diğer ibadetler bu özün pekiştirilmesini sağlar.

Din;kutsallığına ve yüceliğine inanılan bir güce boyun eğmektir.Dinsel bilginin en belirgin özelliği dogmatik ve mutlak olmasıdır.

Dogma:Doğruluğu sınanmadan kabul edilen bilgilerin ideoloji ve öğretilere temel oluşturması.

Dogmatik olma: Eleştiriye,kuşkuya ve sorgulamaya açık olmamak.

Mutlak olma: Değişmemek.

ÖZELLİKLERİ:

1-      Kaynağı inanç ve imandır.

2-      Eleştiriye ve değişime kapalıdır.

3-      Kural koyucu bilgilerdir.

4-      İnanan için evrensel bilgilerdir.

5-      Bazen sistematik e düzenli bir nitelik gösterir.

6-      Doğayı,erenin yardılışını e insanın arlığını açıklamaya çalışır.

3-Teknik Bilgi: Doğaya egemen olmak ve insan yaşamını kolaylaştırmak için bilgilerin pratiğe uygulanmasıdır. Üretim yapmak , bir amacı gerçekleştirmek için gerekli olan araç, yol , yöntem gibi unsurları bir araya getiren yarar sağlamaya yönelik bir bilgidir. Teknik bilgi bilimin gelişmesine bağlı ortaya çıkar. Teknik bilginin gelişmiş olması toplumun yararına olduğu kadar zararına da olabilir.

ÖZELLİKLERİ:

1-     Nesnel ve evrenseldir.

2-     Amacı fayda ve yarar sağlamaktır.

3-     Araç-gereçlerin bilgisidir.

4-     Bilimlere dayanır ve bilimsel yöntem e teknikleri kullanır.

 

4- Sanat bilgisi: Sanat güzel ve güzelliği , hoşa gideni,  zevk veren eserlerin bilgisidir. Yetenek  hayal gücü ve yaratıcılık gerektirir. Sanat bilgisi öznel, tek, ve yaratıcılığa bağlı olma gibi özellikler taşır.

ÖZELLİKLERİ:

1-      Kaynağı yaratıcı hayal gücüdür.

2-      Öznel duygusal e görelidir.

3-      Somut  ürünlerle ifade edilir.

4-      Konusu ’güzeldir’

 

5-Bilimsel bilgi: Akla, gözlem ve deneye  dayanarak evrendeki neden sonuç ilişkilerini ortaya koymak ve buradan hareketle genel yasalara ulaşmaya çalışan bilgidir. Üç türü vardır:

  a-Formel bilimler: Nesnel gerçeklikle ilgilenmeyen düşünsel bir bilgidir. Doğada bulunmayan objeleri ele alır. Matematik ve mantık bu tür bilgidir. Tümdengelim yöntemini kullanırlar.

Tümdengelim:Genel bir ilke yada yasadan hareketle özel  sonuçlara ulaşma yöntemi.

Örnek:

Bütün insanlar ölümlüdür.(tümel yargı)

Hasan insandır.

O halde Hasan ölümlüdür. (tekil yargı)

Sonuç

 

  b-Doğa bilimleri: Çevremizde bulunan doğal gerçekliği ele alır.Doğayı ve doğal olayları deney ve gözlem yöntemiyle araştırıp doğa yasalarına ulaşmaya çalışır. Tümevarım yöntemini kullanırlar. Fizik, kimya, astronomi, coğrafya, biyoloji .. gibi.

Tümevarım: Tek tek deney ve gözlem sonuçlarından genel ilke ve sonuçlara ulaşma yöntemi.

 

Örnek:

Gözlemlediğim 1. kuğu beyazdı.

Gözlemlediğim 2.  kuğu beyazdı.

Gözlemlediğim 3.  kuğu beyazdı.

                            .

                            .

                            .

Gözlemlediğim  n.  kuğu beyazdı.

    O  halde   bütün kuğular beyazdır.

 Sonuç     ( tümel genel yargı )

 

c-İnsan bilimleri: İnsanı değişik yönleri ile ele alan bilimlerdir. Konusu insan  ve insan toplumlarıdır.toplumsal olaylar bir kerede olup biterler bu nedenle deney ve katı bir yasallık söz konusu değildir.Anlama yöntemini kullanırlar. Tarih, sosyoloji , dil bilimi, siyaset bilimi gibi.

             Bilimsel Bilginin  Özellikleri

1-      Objektif  (nesneldir) olanı olduğu gibi ele alır.        

2-      Olgusaldır.(pozitiftir).deneye ve gözleme dayanan somut olayları ele alır.

3-      Deterministtir, olaylar arasında neden sonuç ilişkileri kurarak yasalara ulaşmaya çalışır.

4-      Mantıksaldır. Olayları akla dayalı olarak açıklamaya çalışır.

5-      Genelleyicidir. Özel bir olayı değil aynı türden olaylar grubunu kapsar.

6-      Birikimlidir. Bilimsel araştırmalar üst üste gelen,yığılan bir özelliğe sahiptir.

7-      Sınırlı bir bilgidir.her bilim eren ve varlığa ilişkin alanı ayırarak sınırlı bir alanın ayrıntılı bir bilgisini vermeye çalışır.

8-      Eleştiriye açıktır-değişir. Araştırma sonuçları her türlü eleştiriye açıktır.geçerliliğini kaybeden bilimsel sonuçlar değişir.

9-      Evrenseldir. Sonuçları tüm insanlığa aittir.

10-  Bilimsel tahmin sağlar.elde ettiği bilgilerle geleceğe yönelik bilgiler vermeye çalışır.

11-  İlerler.yanlışlar yerine doğru bilgiler konulduğundan sürekli ilerler.

12-  Sistemli ve düzenlidir.

13-  Doğa olaylarını açıklar ve kontrol altında tutmaya çalışır

 

 

d- Felsefe bilgisi: İnsanın çabasının ve anlama arayışının sonucu olarak evren,insan ve değerleri anlamaya yönelik bilgidir.Eğer bir düşünce yada bir yargı tüm kuşku ve eleştirileri yok sayacak kadar iyi belgelenmiş , genel geçer ve kesin ise buna bilimsel bilgi ; genel geçerlilikten ve kesin olmaktan uzak , ama önyargısız, iyi temellendirilmiş, güvenli ve tutarlı düşüncelerden  oluşmuşsa  ona da felsefi bilgi denir.insanın bilme ve anlama çabasının sonucu olarak ortaya  çıkmıştır.

 Özellikleri:

1-      Felsefe sorulara daha çok önem verir

2-      Felsefi düşünce yöneldiği her sorunu aklın süzgecinden geçirir.

3-      Subjektiftir.

4-      Eleştiricidir,eleştiriye açıktır.

5-      Konusu ve soruları evrenseldir

6-      Kaynağı mantıksal düşünmek ve akıl yürütmektir.

7-       Sistemli ve düzenli , birleştirilmiş bir bilgidir.

8-      Felsefede filozofun kişiliği önemli rol oynar, yani özneldir.

9-      Felsefe bilgisinin bilimlerdeki gibi kesin doğruları yoktur, Tahkik edilemez. ( Doğruluğu ve yanlışlığı ortaya konulamaz)

10-  Felsefi bilgi  refleksif  bir bilgidir.( Bilgi üzerine bilgi)

11-  İçinde bulunduğu yüz yıl ve toplumdan etkilenir onları da etkiler.

 

                Felsefenin ana konuları (alt dalları)

·        Varlık felsefesi(ontoloji): Varlığın ne olduğunu araştıran felsefe disiplini.

Kavramları: varlık,töz,doğa,evren,arkhe,oluş,hareket.

Soruları: varlık var mıdır? Varlık nedir? Oluş ve hareket var mıdır? Varlık bir midir? Çok mudur? Varlığın ana maddesi(arkhe-töz) nedir?

Not 1: doğa felsefesi varlık felsefesinin alt dalı kabul edilir

Not 2 : metafizik bir yönüyle ontolojinin içinde yer alır.

Metafizik: tanrı,ruh,ölümsüzlük gibi hiçbir bilimin inceleme alanına girmeyen kavram ve olaylar üzerinde durur.

Not 3: din felsefesi metafizik içinde yer alır

·        Din felsefesi: dini inanç ve eylemler üzerine akılcı,tarafsız sorgulayıcı düşüncedir

Kavramları: tanrı vahiy, ibadet.

Soruları: Tanrı var mıdır? Evren yaratılmış mıdır? Vahiy mümkün müdür? Dinsel bilginin kaynağı nedir?

·        Değerler Felsefesi(aksiyoloji ): birey yada toplum açısından iyi yada kötünün,güzel yada çirkinin ölçütlerini oluşturan yargılar yani değerler üzerine düşünmedir.

NOT: ahlak felsefesi,siyaset felsefesi,sanat felsefesi değerler felsefesinin içinde yer alır.

·        Bilgi felsefesi(epistemoloji):  İnsan bilgisinin kaynağını , doğru bilginin olup olmadığını, bilginin sınırlarını açıklamaya çalışır.

      Kavramları: doğru, gerçek,anlamlılık,akıl,deney......

      Soruları: bilgi nedir?bilginin kaynağı, sınırları nedir?doğru bilgi mümkün mü?neleri    bilebiliriz?bilgimiz mutlak mıdır,göreli midir?

     Not: bilim felsefesi epistemolojinin alt dalı kabul edilir.

·        Bilim felsefesi: bilim,kavramları,yöntemleri ve bilimin değeri üzerine düşünmedir.

Kavramları: paradigma,yasa,yöntem,kuram...............

Soruları: bilim ve bilimsel yöntem nedir?bilimsel teorilerin güvenirliğinin sınırları nedir?bilimsel doğru,bilimsel yasa nedir?bilimin amacı ve işlevi ne olmalıdır?

             

                                Felsefenin diğer bilgi türleri ile ilişkisi

    Felsefe –bilim:

  

Ortak Yönler	Farklı   Yönler
Bilim ve Felsefe	BİLİM	FELSEFE
“bilmek için bilmek” isteğinin ürünü olma	objektiftir	subjektiftir
Düzenli,sistemli,yöntemli olma	Sınırlı,kısmi bilgidir	Tümel,genel,birleştiricidir.
Birikimli (kümülatif) olma	Olgusaldır.	Olgularla sınırlı değildir
Merak ve şüpheye dayanma	İlerleyen bilgidir.	İlerleme özelliğine dayalı değildir.
Eleştirici olma.	Zorunlu nede-sonuç ilişkisi kurar.	Zorunluluk taşımaz.
Akılsal, mantıksal ve tutarlı olma.	Olanı ele alır.	Olması gerekeni de ele alır.
Evreni ve varlığı açıklamaya çalışma.	Sonuçları kesindir.	Sonuçları kesinlik taşımaz.
Verilmiş hazır bilgiyle yetinmeme	Öngörü sağlar.	Öngörü yoktur.
	Deney ve gözleme dayanır.	Akla ve mantığa dayanır.

Felsefe –Din:

Benzerlikleri:  Felsefeyle dinin bazı konuları ortaktır, yani  dinde karşımıza çıkan bir takım sorular felsefede de vardır.

                        Hem felsefe hem de din varlıklar hakkında bütünsel, evrensel bir görüş sağlamak ister.

Farklılıkları: Felsefe akla mantığa dayılı, din inançlara dayalı

                     Felsefe eleştirici, din dogmatiktir ( eleştirici değil)

                     Felsefede evren, insan toplum hakkında ortaya atılan bilgiler zamanla değişir, dinde kutsal kitaplarda yazılanların değiştirilmesi pek görülmez.

                     Felsefe akıl yürütme, kanıtlama ister, din ise; inanma iman etmeyi ister.

Felsefe --- Sanat:

Benzerlikleri:    Her ikisi de insana özgü bir etkinliktir.

                       Her ikisi de evren, insan, toplum ile ilgili çalışma yapar.                                       

                           Her ikisi de öznel bir bilgi türüdür.

Farklılıkları:      Felsefe doğruları, sanat güzeli hoşa gideni zevk verini arar

                           Felsefe akla, sanat yaratıcı hayal gücüne dayanır

                           Felsefe düşünsel bir uğraş, sanat duygulara yönelik bir uğraştır.

METAFİZİK:

Metafizik kavramı  felsefi anlamda fizik ötesi demektir. Fizik kavramı duyum organlarımızla algıladığımız bu evreni ve varlık sahasını ifade eder. Ötesi ise; duyumlarla algılayamadığımız, düşünce  ile açıklanabilecek alanı ifade eder. Dolayısıyla  varlık, Tanrı, Ruh , ölümsüzlük gibi kavramlar metafizik kavramlardır.

Metafiziğin üç temel problemi vardır:

1-Ontolojik problem: Bu problem varlıkla ilgilidir. İki temel görüş vardır: Materyalist ve idealist.  Materyalistler maddenin dışında bir gerçekliğin varlığını kabul etmezler. İdealist”ler ise varlığın temelinin ruhsal nitelikte olduğunu ileri sürerler.

2-Kozmolojik problem: Evrenin yapısı ve oluşumu ile ilgili problemdir. Bu konuda üç temel yaklaşım vardır:

a-Mekanist yaklaşım: Evrenin varlığını nedensellik ilkesine göre açıklayan yaklaşımdır.

b-Teleolojik yaklaşım: Evrenin yapıcısı Tanrıdır.

c-Teolojik yaklaşım: Evrenin yaratıcısı Tanrıdır.

Teleolojik ve teolojik yaklaşım evrenin oluşumu için Tanrıyı ileri sürer ancak, aradaki fark; Teleolojik açıklamada Tanrı yapıcı , teolojik açıklamada ise yaratıcı konumundadır. Çünkü yapıcı  olmakla yaratıcı olmak birbirinden farklıdır. 

    3-Tanrı ve ru ile ilgili problemler: Metafiziğin kapsamı içine yukarıdaki Tanrı problemine ek olarak bir de ruhun varlığıyla ilgili problemler girer. Bu problemler “ruhun doğası, ruhun bedenle olan ilişkisi ve ruhun bedenin ruhun yok oluşundan sonraki yazgısı” ile ilgili problemlerdir.

Bu problemleri konu alan, çok sayıda farklı görüşe, farklı çağlardan, çok sayıda örnek getirilebilir. Yani metafiziğin kapsamı içine giren konular, insanı yakından ilgilendiren konular olduğu  için felsefe tarihinde çok sayıda metafizik görüşe rastlanabilir.